Postawy liturgiczne

 

Postawy liturgiczne są uzewnętrznieniem wewnętrznego nastawienia uczestników liturgii. Można zatem powiedzieć, że w jakiś sposób odsłaniają serce uczestników liturgii i objawiają ich myśli. Przyjmowane zaś wspólnie przez całe zgromadzenie liturgiczne są wyrazem jedności Ludu Bożego w oddawaniu czci Bogu.
W liturgii rozróżnia się następujące postawy: stojącą, siedzącą, klęczącą, i leżenie krzyżem (prostracja).

Postawy liturgiczne mają w dużej mierze swe źródło w postawach przewidywanych przez ceremoniał dworu cesarskiego. Dziś jednak nie odnoszą się one do oddawania czci ziemskiemu władcy, lecz Władcy całego stworzenia – Jezusa Chrystusa, którego Pismo Święte nazywa Królem i Panem.

 

 

 

 

Postawa stojąca

Postawa stojąca cechuje się wyprostowaniem głowy i ciała oraz złożeniem rąk na wysokości piersi (kiedy nie wykonuje się nimi innych gestów).

Postawa stojąca jest wyrazem:

● szacunku dla Boga – dlatego jest przyjmowana przez większą część liturgii, która jest publicznym oddawaniem czci Bogu oraz w czasie czytania Ewangelii dla podkreślenia jej szczególnej rangi pośród innych fragmentów Słowa Bożego;
● radości z odkupienia – jako że dominuje ona w czasie sprawowania liturgii, należy uświadamiać sobie, że Msza św. jest szczególną okazją do wdzięczności Bogu za dar zbawienia;
● funkcji kapłańskiej – tak jak w świecie jak przyjmują ją osoby pośredniczące między stronami (np. adwokat, pełnomocnik), tak przyjmuje ją w czasie odmawiania modlitw i czytania Słowa Bożego kapłan, który jest pośrednikiem między Bogiem i Ludem;
● wolności dzieci Bożych – tak rozumieli ją Ojcowie Kościoła;

● gotowość do działania – jest wyrazem czuwania, a nie ospałości.

 

Postawa siedząca

Postawa siedząca jest wyrazem słuchania. Jako postawa przyjmowana celem odpoczynku sprzyja zamyśleniu – wyraża skupienie i sprzyja rozważaniu usłyszanego Słowa Bożego. Z tego względu jest postawą dominującą podczas mszalnej liturgii Słowa – w czasie czytań biblijnych (z wyjątkiem Ewangelii), śpiewu międzylekcyjnego, homilii.

Siedzimy również przez większą część Liturgii Godzin – podczas odmawiania psalmów i czytania perykopy biblijnej. Taka pozycja ciała sprzyja bowiem modlitwie medytacyjnej, sprzyja rozważaniu natchnionych przez Ducha Świętego tekstów, jakimi są np. psalmy stanowiące część Biblii.

Ponadto postawa siedząca jest wyrazem zażyłości – w relacjach międzyludzkich nie przy każdym człowieku zdobywamy się na odwagę, by usiąść. Jako uczniowie Chrystusa, jesteśmy zaproszeni, aby zasiadać z Nim do jednego stołu.

 

Postawa klęcząca

Postawa klęcząca zwykle przyjmowana jest podczas modlitwy indywidualnej, ale ma też swoje miejsce w liturgii. Cechują ją zgięte kolana i złożone ręce. Łączą się z nią niekiedy gesty, jak np. bicie się w piersi, pochylenie głowy, wznoszenie oczu. Może przyjmować ona dwojaką formę: przez krótką chwilę, jako przyklęknięcie lub pozostawanie w pozycji klęczącej przez dłuższy czas.

W ramach liturgii wyraża ona:

● uwielbienie Boga, adorację – dlatego podczas przeistoczenia wierni klęczą,
a kapłan przyklęka po ukazaniu postaci eucharystycznych;

● pokutę – jest wyrazem skruchy;

● błaganie – często o przebaczenie i pomoc

Pierwotnie postawa klęcząca nie była w ogóle przyjmowana przez chrześcijan ze względu na to, że zbyt mocno wiązała się z obrzędami pogańskimi, zwłaszcza
z boskim kultem cesarza. Z czasem, kiedy przeminęło Cesarstwo Rzymski
i powiązania z ówczesnymi obrzędami nie były już tak silne, znalazła swoje miejsce
w chrześcijaństwie.

 

Prostracja (leżenie krzyżem lub padanie na twarz)

Wyraz szczególnego uniżenia się wobec Boga (większego niż klęczenie) oraz jest wyrazem głębokiej modlitwy. Od bardzo dawna istniała ona jako wyraz pobożności prywatnej, a w liturgii ma:

● na rozpoczęcie wielkopiątkowej Liturgii Męki Pańskiej;

● podczas liturgii święceń kandydaci przyjmują ją podczas śpiewu litanii do Wszystkich Świętych.

 

Gesty liturgiczne

 

Bicie się w piersi

Wyraz usposobienia pokutnego i żalu za grzechy, dlatego też przede wszystkim w liturgii występuje w akcie pokutnym.

 

Lavabo

Obmycie rąk (lavabo) ma miejsce po ofiarowaniu, a przed rozpoczęciem sprawowania liturgii Eucharystycznej. Pierwotnie miało ono znaczenie praktyczne, często po prostu kapłan zmuszony był umyć ręce po przyjmowaniu ofiar w naturze. Dziś gest ten został zachowany, ale ma znaczenie symboliczne – obmycie fizyczne jest oznaką oczyszczenia moralnego. Tak też obmycie rąk interpretuje Mszał Rzymski. Ten charakter obmycia rąk podkreśla modlitwa odmawiana w tym czasie przez celebransa: Obmyj mnie, Panie, z mojej winy i oczyść mnie z grzechu mojego.

 

Nałożenie rąk

Nałożenie rąk jest gestem, o którym wspomina już Biblia. Stosuje się je przy udzielaniu błogosławieństwa oraz jest gestem towarzyszącym udzielaniu mocy Ducha Świętego (podczas udzielania chrztu, bierzmowania, sakramentu święceń, namaszczenia chorych, rozgrzeszenia w sakramencie pokuty oraz w czasie epiklezy przed przeistoczeniem). Niekiedy nałożenie rąk zastępowane jest wyciągnięciem rąk (np. nad darami ofiarnymi lub nad zgromadzonymi wiernymi podczas udzielania błogosławieństwa).

 

Pocałunek

Pocałunek jest wyrazem szacunku i czci. Podczas liturgii kapłan całuje ołtarz jako miejsce Ofiary Jezusa oraz księgę Ewangelii, ponieważ zawiera ona słowa samego Zbawiciela. Nadto pocałunkiem czczone są relikwie świętych oraz w Wielki Piątek krzyż.

 

Podnoszenie oczu

Podnoszenie oczu jest gestem wyrażającym skierowanie duszy i myśli ku Bogu. Miał on ułatwić uświadomienie sobie obecności Bożej. Znany był on
w chrześcijaństwie od najdawniejszych czasów. Dziś zachował się w Pierwszej Modlitwie Eucharystycznej zwanej Kanonem Rzymskim.

 

 

Pokłon

Pokłon jest znakiem głębokiego szacunku i uwielbienia, choć wyraża również usposobienie pokutne, kiedy wiąże się z uświadomieniem sobie grzeszności
(np. w akcie pokuty). Pokłonem oddaje się cześć ołtarzowi, krzyżowi i celebransowi.

Rozróżnia się dwa rodzaje pokłonu:

● pokłon głęboki (pochylenie ciała) – gdy w wyznaniu wiary wspominamy tajemnicę Wcielenia oraz oddając cześć ołtarzowi, na którym nie ma Najświętszego Sakramentu;
● pochylenie głowy – gdy wymawiamy imiona trzech osób Boskich, Maryi Panny lub świętego, na cześć którego odprawiana jest Msza św., przed podjęciem i po zakończeniu czynności liturgicznej oraz przyjmując błogosławieństwo.

Nie wykonują pokłonów ci, którzy niosą krzyż, świece lub Ewangeliarz.

 

Rozłożenie rąk

Rozłożenie rąk jest gestem wykonywanym przez kapłana podczas odmawiania modlitw (oracji i modlitwy Eucharystycznej). Wyraża ono, że kapłan swoją modlitwą obejmuje, jak wyciągniętymi ramionami, całe zgromadzenie liturgiczne, za cały Lud Boży.

 

Złożenie rąk

Złożenie rąk jest gestem wyrażającym modlitwę. W geście tym ręce przylegające do siebie skierowane są ku górze, co od dawna w tradycji chrześcijańskiej było znakiem, że nasze myśli, słowa pragniemy skierować ku niebu, a więc ku miejscu przebywania Boga.

W świeckich zwyczajach złożenie rąk było wyrazem poddaństwa względem władcy. Gdy przeniesiemy tę interpretację na teren liturgii, wówczas gest ten jest wyrazem uznania naszej zależności od Stwórcy i poddania się Jego woli.

 

Znak krzyża

Znak krzyża wykonywany jest w dwojaki sposób:

● jako tzw. wielki znak krzyża znany w liturgii od XI w. - kreślony prawą ręką od czoła do serca oraz od lewego do prawego ramienia; otwiera on i zamyka czynności liturgiczne oraz modlitwy wspólne i indywidualne;

● jako kreślenie znaku krzyża na osobach, przedmiotach (na księdze Ewangelii)
i samym sobie (np. w czasie Mszy św. przed Ewangelią), które było już znane w III w.; był on znakiem chroniącym przed złymi duchami, udzielającym pomocy
w pokusach, umacniającym wiarę i znakiem publicznego jej wyznania.

 

Znak pokoju

Znak pokoju jest gestem dość różnorodnym w zależności od miejsca i od okoliczności. Dobór tego znaku, ze względu na zróżnicowanie kulturalne terenów, na których sprawuje się liturgię, powierzony został lokalnej konferencji biskupów. Znak pokoju ma swoje źródło w pocałunku pokoju, który był znany w liturgii chrześcijańskiej od samego początku. W kulturze śródziemnomorskiej był znakiem pozdrowienia i czci, a w liturgii – miłości i wzajemnej zgody i dlatego był gestem przygotowującym do Komunii św. Symbolizuje on w ten sposób jedność wspólnoty wierzących.